Πέτρινα γεφύρια: Γέφυρες στο χθες και το αύριο….

Το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας

 Καταγραφή των πέτρινων γεφυριών της Ηπείρου σε ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Ενδεικτικά, γεφυρώσεις στον Άραχθο ποταμό και τους παραποτάμους του

Στην πορεία του ο άνθρωπος αγωνίστηκε να άρει την απομόνωση, να συμφιλιωθεί με την φύση, να δημιουργήσει πολιτισμό και να ασκήσει την ελευθερία του. Η επικοινωνία υπήρξε πάντα ο βασικός καταλύτης για την ενσωμάτωση νέων στοιχείων στην κουλτούρα μιας κοινωνίας και κυρίαρχος παράγοντας διαμόρφωσης των πολιτισμών... η άμεση επαφή των ανθρώπων προϋποθέτει την άρση των φυσικών εμποδίων, την ασφαλή κινητικότητα, τη συντόμευση των διαδρομών και την δημιουργία περιβάλλοντος αλληλοκατανόησης.

Στα πλαίσια αυτά ο άνθρωπος ήρθε αντιμέτωπος με την ίδια τη φύση προεκτείνοντας την... με γέφυρες!

Τα πέτρινα γεφύρια, έκφραση βασικής ανάγκης του ανθρώπου, ήταν αποτέλεσμα διαλόγου αλλά και σεβασμού του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Δημιούργησαν την δική τους ιστορία που εκφράζει την επικοινωνιακή ανάγκη του ανθρώπου να αγαπηθεί, να γιορτάσει, να εκτεθεί σε άλλες κουλτούρες, να ανταλλάξει τα προϊόντα του και ακόμη, να δώσει τη δυνατότητα σε στρατούς να βιάσουν την ελευθερία του.

Η εισαγωγή των θόλων στις κατασκευές κατά την αρχαιότητα στην περιοχή της Ασσυρίας, ενώ στην Ελλάδα οι πρώτες γέφυρες κτίστηκαν κατά την προϊστορική εποχή στην Κρήτη. Θολωτές κατασκευές σώζονται και σήμερα στο Χώρο του Νεκρομαντείου.

Οι αυξανόμενες συγκοινωνιακές ανάγκες και η απαίτηση παράκαμψης φυσικών εμποδίων οδήγησεστην κατασκευή των τοξωτών γεφυριών που έπρεπε να αντέχουν στα μεγάλα μεταφερόμενα φορτία και τις προκλήσεις της φύσης. Η απάντηση στην ανάγκη αυτή δόθηκε από το ανθρώπινο μυαλό (αποταμιευμένη εμπειρία γενεών μαστόρων) και την προσφορά της φύσης (υλικά κατασκευής).

Για να χτίσει το γεφύρι ο πρωτομάστορας αναζητούσε την κατάλληλη θέση με κριτήρια: α) Βραχώδες στένωμα του ποταμού με υγιείς βράχους στις όχθες για να στηρίξει με ασφάλεια τα ακρόβαθρα και β) Βραχώδες υπέδαφος στις θέσεις θεμελίωσης των μεσοβάθρων.

Η ποικιλομορφία και η διαφορετικότητα στην αρχιτεκτονική σύνθεση των γεφυριών παραπέμπει στο...
"μεράκι" του πρωτομάστορα. Τα γεφύρια του Ελλαδικού χώρου και ιδιαίτερα τα Ηπειρωτικά είναι απέριττα, χωρίς υπερβολικές διακοσμήσεις, είναι χτισμένα συνήθως σε ορεινούς όγκους και δίνουν την αίσθηση ότι αποτελούν φυσική προέκταση των βράχων.

Η Ήπειρος αποτελεί το ορεινότερο τμήμα του ελληνικού χώρου και οι Ηπειρώτες χαρακτηρίζονται από την αναζήτηση καλύτερης τύχης σε μακρινούς τόπους. Οι διαπιστώσεις αυτές δηλώνουν την ανάγκη υπερπήδησης των υδάτινων εμποδίων που δυσκόλευαν τις μετακινήσεις.

Το γεφύρι «Φουντανίτσα» στην είσοδο του Συρράκου

που κτίστηκε περίπου το έτος 1800

Το ανθρώπινο δυναμικό που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις για συμπλήρωση της φύσης, οι μαστόροι, δεν χρειάστηκε να αναζητηθεί μακριά γιατί η περιοχή αποτελούσε φυτώριο σπουδαίων μαστόρων με δοκιμασμένες ικανότητες, διαισθητικό ταλέντο και γνήσια λαϊκή αισθητική (Πυρσόγιαννη, Βούρμπιανη, Πράμαντα, Χουλιαράδες, ...οι Πρωτομάστορες).

Η εκλογή της θέσης, ο σχεδιασμός, τα στάδια κατασκευής, η οργάνωση, τα υλικά, οι παρεμβάσεις στην εξέλιξη του έργου, ο διάλογος με την φύση... παραπέμπουν στη σοφία του πρωτομάστορα που συχνά λεει: "Η γνώση γιε μου αρχίζει εκεί που σταματάει η μόρφωση".

Η βασική πρώτη ύλη ήταν πάντα ο σχιστόλιθος που αφθονεί στην περιοχή, ενώ η συνδετική ύλη την αποτελούσε μίγμα τριμμένου κεραμιδιού, σβησμένου ασβέστη, ελαφρόπετρας, χώματος, νερού και ξερών χορταριών. Σε αρκετές περιπτώσεις, για ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς της, πρόσθεταν μαλλιά ζώων και ασπράδια αυγών.

Το διαισθητικό ταλέντο του πρωτομάστορα το διακρίνει κανείς στην αξιοποίηση (από διαίσθηση) των φυσικών νόμων. Η μορφή του γεφυριού προέκυπτε ως προσπάθεια προσαρμογής στο φυσικό περιβάλλον, με κριτήρια τη στατική συμπεριφορά της θεμελίωσης και ανωδομής, την υδραυλική συμπεριφορά στις πιέσεις του νερού και των επιπλεόντων φερτών υλών, σε συνδυασμό με την οικονομικότητα της κατασκευής. Όπως είναι φυσικό τα κυκλοφοριακά μέσα της εποχής έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη μορφή και κατ' επέκταση την αισθητική των γεφυριών.

Οι γέφυρες που έχτισαν οι Έλληνες κατά την Τουρκοκρατία αλλά και μετά την απελευθέρωση (οπότε άρχισε και η ανάπτυξη της σύγχρονης οδοποιίας και γεφυροποιίας στη Χώρα) διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: α) εκείνες που οι χορηγοί τους ήταν δημόσιοι ή ιδιωτικοί συλλογικοί φορείς (κράτος, κοινότητες, δήμοι, εκκλησία, μονές, συντεχνίες, σύλλογοι...), β) εκείνες που χορηγοί τους ήταν αποκλειστικά ιδιώτες και γ) εκείνες που χρηματοδοτήθηκαν από συλλογικούς φορείς και μεμονωμένους ιδιώτες συγχρόνως.

Η ΖΩΝΤΑΝΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ...

Η Ήπειρος είναι ένα ζωντανό μνημείο πέτρινων γεφυριών. 190 περίπου πέτρινα τοξωτά γεφύρια αναπαύονται στο άγριο άλλα φιλόξενο τοπίο της...

Γεφυρώσεις στον Άραχθο Ποταμό και τους παραποτάμους του

Το Γεφύρι της Αρτας

Κατά την πιθανότερη εκδοχή χτίστηκε επί Πύρρου (3ος π.Χ. αι.) ενώ στη σημερινή τους μορφή (εκτός από τις κατά καιρούς επεμβάσεις) το 1609-1615. Το σημερινό της μήκος είναι 145 μ. με πλάτος καταστρώματος 3,75 μ. (στην κορυφή). Η βασική γεφύρωση του ποταμού Αράχθου γίνεται με τέσσερις ημικυκλικές καμάρες .

Το Γεφύρι της Πλάκας

Η σημερινή του μορφή οφείλεται στον πρωτομάστορα Κώστα Μπέκα, που το 1866 κατάφερε να δαμάσει τον Aραχθο στην θέση "Πλάκα", μετά από τις αποτυχίες του 1860 και 1863. Είναι συμμετρικό, μονότοξο με δύο πλαϊνά ανοίγματα, ύψους 20 μ. ανοίγματος 40 μ. και πλάτους καταστρώματος 3,20 μ. (στην κορυφή).

Το Γεφύρι της Πολιτσάς

Επισκευάστηκε το 1874. Ο φορέας του αποτελείται από τέσσερις καμάρες. Η μεγάλη καμάρα έχει άνοιγμα 23,50 μ. και ύψος 13,70 μ. και φιλοξενεί τα ήσυχα στην θέση αυτή νερά του Αράχθου.

Το Γεφύρι του Παπαστάθη

Χτίστηκε το 1746 (φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος του!). Ο φορέας του αποτελείται από τέσσερις ασύμμετρα διατεταγμένες καμάρες με άνοιγμα της μεγάλης 23,70 μ. και ύψος 8,70 μ. Το πλάτος του καταστρώματος είναι 2,70 μ.

Το Γεφύρι του Καμπέρ-Αγά

Στην περιοχή του Ανατολικού Ζαγορίου, κοντά στους Μηλιωτάδες, πάνω από τον ποταμό Ζαγορίτικο βρίσκεται το επιβλητικό μονότοξο πέτρινο γεφύρι του Καμπέρ Αγά. Το άνοιγμά του αγγίζει τα 18 μέτρα και το ύψος του τα 5 μέτρα. Το όνομα του το οφείλει στον αγά Καμπέρ που έδωσε χρήματα για την κατασκευή του. Παλαιότερα υπήρχε εδώ και ομώνυμο χάνι για την ξεκούραση των ταξιδιωτών που περνούσαν από την περιοχή.

Το Γεφύρι της Γκάνας

Χτίστηκε το 1630 και είναι δίτοξο. Η μεγάλη καμάρα έχει πλάτος 18 μ. και πλάτος 7,10 μ.

Το Γεφύρι του Καλουτά

Χτίστηκε το 1812 (θεωρείται το κομψοτέχνημα της λαϊκής μας αρχιτεκτονικής). Το μήκος του είναι 51 μ. με τρεις καμάρες μήκους 8 μ. αλλά ανισοϋψείς. Το πλάτος του καταστρώματος είναι 2,90 μ. και δίνει την αίσθηση κινούμενης κάμπιας.

Το Γεφύρι του Πιτσιώνη

Το γεφύρι αυτό βρίσκεται περίπου 1Χμ μετά το χωριό Κήποι, δεξιά και λίγο χαμηλότερα από τον δρόμο που οδηγεί στους Φραγκάδες.Κτίστηκε το 1818 πάνω από το Μπαγιώτικο ρέμα με χρηματοδότηση του Πετσιώνη από το Δίλοφο και αποτελείται από ένα μεγάλο κύριο τόξο και ένα μικρό δευτερεύον. Τα μεγάλα δέντρα που ριζώνουν στις όχθες του ρέματος, κυριολεκτικά το σκεπάζουν και το κάνουν αόρατο ακόμα και από μικρή απόσταση.Είναι τρίτοξο. Η μεγάλη καμάρα έχει μήκος 17 μ. και ύψος 10,5 μ.

Το Γεφύρι της Τσίπιανης

Το γεφύρι αυτό βρίσκεται κοντά στο χωριό Μηλιωτάδες και κτίστηκε πάνω από τον ποταμό Βάρδα το 1875 με χρηματοδότηση της κοινότητας Γρεβενιτίου και του Πασπαλιάρη από το Δριστένικο.Πρόκειται για ένα καλοδιατηρημένο μονότοξο γεφύρι που αποτελείται από μια οξυκόρυφη μεγάλη καμάρα και δυο ψευτοκαμάρες στην αριστερή πλευρά του. Διέθετε καμπανάκι που προειδοποιούσε τους περαστικούς όταν φύσαγαν ισχυροί άνεμοι. Δυστυχώς, η σύγχρονη γέφυρα που κτίστηκε ακριβώς δίπλα, σε απόσταση λίγων μόλις μέτρων, φαίνεται σα να «φυλακίζει» το περίτεχνο δημιούργημα των μαστόρων της πέτρας.Έχει μήκος 60 μ. Η μεγάλη οξυκόρυφη καμάρα έχει άνοιγμα 27 μ. και ύψος 14 μ.

Το Γεφύρι της Κούρτιας

Χτίστηκε επί Κων/νου Πωγωνάτου όπως και το Μοναστήρι της Βουτσάς. Η κύρια καμάρα έχει μήκος 19 μ. και ύψος 9 μ. και το όλο δημιούργημα εναρμονίζεται πλήρως με το φυσικό περιβάλλον.

Τα πέτρινα γεφύρια δεν χρησιμεύουν σε κανέναν τώρα πια...

Το μούσκλα τρωνε σιγά-σιγά τις πέτρες, τα δένδρα υπονομεύουν τα θεμέλιά τους και οι χαράδρες περιμένουν υπομονετικά την εκδίκησή τους...

Ο σεβασμός στον πολιτισμό μας και στο όραμα για έναν καλύτερο κόσμο, μας δεσμεύουν να κρατήσουμε ζωντανούς τους δίαυλους επικοινωνίας και την ιστορική μνήμη ...τα πέτρινα γεφύρια μας, για να βρουν τα όνεια του κάθε πρωτομάστορα δικαίωση!

Στην Ιστοσελίδα http://www.petrinagefiria.uoi.gr/ μπορείτε να δείτε όλα τα γεφύρια της Ηπείρου ταξινομημένα ανά νομό, πόλη ή χωριό και ανά ποταμό.

Πηγή: Epirus Post: