Τι να πει κανείς όταν αντιλαμβάνεται ότι αφήνει την τελευταία του πνοή; Πόσο αντιπροσωπευτικά μπορούν να είναι τα τελευταία λόγια ενός ανθρώπου; Κι εφόσον δεν υπάρχει τρόπος να εξακριβωθεί η αλήθειά τους, γιατί να τα πιστεύουμε και να μας σαγηνεύουν;
 |
«Ξέρω ότι ήρθες να με σκοτώσεις. Πυροβόλησε, άθλιε. Θα σκοτώσεις μόνον έναν άνθρωπο» ΕΡΝΕΣΤΟ ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ |
Δύσκολα απαντά κανείς, καθώς σταχυολογώντας τα έσχατα λόγια ακόμα και των πιο διάσημων ανδρών και γυναικών της Ιστορίας, προσκρούει σε έναν τοίχο αφόρητων κοινοτοπιών, προβλέψιμων αφορισμών και επιφωνημάτων έκπληξης. Εύλογα υποπτεύεται ο αναγνώστης ότι για ορισμένους «μεγάλους» έπρεπε οπωσδήποτε να μείνει μια περίφημη ρήση, ώστε να συντηρείται ανά τους αιώνες ο μύθος. Για άλλους πάλι, η αέναη γελοιοποίηση επιτυγχάνεται με την απομνημόνευση μιας μόνο πρότασής τους, συνήθως της τελευταίας...
«Τι είναι αυτό;»
 |
«Ακόμα και στην κοιλάδα της σκιάς του θανάτου, δύο και δύο δεν κάνουν έξι» ΛΕΩΝ ΤΟΛΣΤΟΪ |
Στον Παστέρ προσφέρουν ένα ποτήρι γάλα κι εκείνος ξεψυχάει λέγοντας: «Όχι, δεν μπορώ», ενώ η Μαρί Κιουρί αρνούμενη μια παυσίπονη ένεση φωνάζει: «Δεν τη θέλω». Ο συνθέτης Λέοναρντ Μπερνστάιν, στη συνάντησή του με τον χάρο, αναρωτιέται «Τι είναι αυτό;» και η Αμερικανίδα ποιήτρια Σίλβια Πλαθ παραδίδει μια φράση αντάξια του κύρους της: «Το θνήσκειν είναι μια τέχνη, όπως τα πάντα». Ο Βολταίρος, ενώ του ζητούν να εξομολογηθεί, λέει ότι «δεν είναι ώρα να κάνω κι άλλους εχθρούς». Ο Λέων Τολστόι, ασεβής ως την έσχατη στιγμή, φέρεται να έχει πει ότι «Ακόμα και στην κοιλάδα της σκιάς του θανάτου, δύο και δύο δεν κάνει έξι». Άλλοι βέβαια του προσάπτουν τη φράση «Όμως οι χωρικοί, πώς πεθαίνουν;». Ο συνονόματός του τώρα, Τρότσκι, λίγο πριν εκπνεύσει λέει νικημένος στη γυναίκα του: «Νιώθω ότι αυτή τη φορά τα κατάφεραν. Δεν θέλω αυτοί να με γδύσουν. Θέλω εσύ να με γδύσεις».
 |
«Δεν είναι ώρα να κάνω κι άλλους εχθρούς» ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ |
«Η ευτυχέστερη στιγμή»
Οι τελευταίες λέξεις του αναρχικού Αντολφ Φίσερ μπροστά στην κρεμάλα ήταν: «Αυτή είναι η ευτυχέστερη στιγμή της ζωής μου». Ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα επίσης, φέρεται να έχει πει στους εκτελεστές του: «Ξέρω ότι ήρθες να με σκοτώσεις. Πυροβόλησε, άθλιε. Θα σκοτώσεις μόνο έναν άνθρωπο». Η διάσημη κατάσκοπος Μάτα Χάρι έκπληκτη αναφώνησε «Είναι απίστευτο!», ενώ ο φιλόσοφος Χέγκελ παρέδωσε μια αξιομνημόνευτη ρήση: «Μόνο ένας άνθρωπος με κατάλαβε. Και δεν με κατάλαβε πραγματικά». Ακούγοντας τη νοσοκόμα του να πληροφορεί έναν επισκέπτη ότι είναι καλύτερα στην υγεία του, ο θεατρικός συγγραφέας Ερρίκος Ιψεν άφησε την τελευταία του πνοή λέγοντας «αντιθέτως...». Αλλά η στιχομυθία μεταξύ του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και της γυναίκας του Τεξανού κυβερνήτη μοιάζει με μαύρο ανέκδοτο. Όταν εκείνη του λέει ενθουσιασμένη από το πλήθος που τον υποδέχεται «Κύριε πρόεδρε, δεν μπορείτε να πείτε ότι το Ντάλας δεν σας αγαπά», εκείνος απαντά: «Αυτό είναι προφανές». Αμέσως μετά, μια σφαίρα κατευθύνεται προς το κρανίο του.
Έτοιμος για μια ολοκληρωτικά νέα εμπειρία, ο κύριος Τίμοθι Λίρι είπε: «Γιατί όχι; Γιατί όχι; Γιατί όχι; Ναι». Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Πάμπλο Πικάσο προέτρεψε τον κόσμο: «Πιείτε στην υγειά μου!». Η τελευταία ευχή του Γάλλου συγγραφέα Φρανσουά Ραμπελέ ήταν: «Κατεβάστε τις κουρτίνες, η φάρσα τελείωσε». Όμοια του Μπετόβεν: «Χειροκροτήστε, φίλοι μου. Η κωμωδία τελείωσε». Ο Τζορτζ Ριβς, γνωστός για το ρόλο του Σούπερμαν τη δεκαετία του '50, πριν αυτοπυροβοληθεί είπε στην οικογένειά του: «Είμαι κουρασμένος. Γυρίζω στο κρεβάτι μου». Ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ: «Έχω έναν τρομερό πονοκέφαλο»· και η πειραματίστρια συγγραφέας Γερτρούδη Στάιν έφυγε από το μάταιο κόσμο με μια ερώτηση: «Ποια είναι η ερώτηση;». Ο Κάρολος Ντίκενς, ενώ τον βοηθούσαν να ξαπλώσει σε έναν καναπέ, ζήτησε να αναπαυθεί «στο έδαφος». Κι ο ποιητής Ντίλαν Τόμας, έφη: «Ήπια δεκαοχτώ ουίσκι. Νομίζω ότι έκανα ρεκόρ».
 |
«Άντε, βγείτε έξω! Οι τελευταίες λέξεις είναι για ηλίθιους που δεν έχουν πει αρκετά στη ζωή τους!» ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ |
Έτοιμος για μια ολοκληρωτικά νέα εμπειρία, ο κύριος Τίμοθι Λίρι είπε: «Γιατί όχι; Γιατί όχι; Γιατί όχι; Ναι». Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Πάμπλο Πικάσο προέτρεψε τον κόσμο: «Πιείτε στην υγειά μου!». Η τελευταία ευχή του Γάλλου συγγραφέα Φρανσουά Ραμπελέ ήταν: «Κατεβάστε τις κουρτίνες, η φάρσα τελείωσε». Όμοια του Μπετόβεν: «Χειροκροτήστε, φίλοι μου. Η κωμωδία τελείωσε». Ο Τζορτζ Ριβς, γνωστός για το ρόλο του Σούπερμαν τη δεκαετία του '50, πριν αυτοπυροβοληθεί είπε στην οικογένειά του: «Είμαι κουρασμένος. Γυρίζω στο κρεβάτι μου». Ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ: «Έχω έναν τρομερό πονοκέφαλο»· και η πειραματίστρια συγγραφέας Γερτρούδη Στάιν έφυγε από το μάταιο κόσμο με μια ερώτηση: «Ποια είναι η ερώτηση;». Ο Κάρολος Ντίκενς, ενώ τον βοηθούσαν να ξαπλώσει σε έναν καναπέ, ζήτησε να αναπαυθεί «στο έδαφος». Κι ο ποιητής Ντίλαν Τόμας, έφη: «Ήπια δεκαοχτώ ουίσκι. Νομίζω ότι έκανα ρεκόρ».
«Αρκετά»
Ο φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ ανακοίνωσε απλώς: «Αρκετά». Ο Βρετανός συγγραφέας Τζόναθαν Σουίφτ, έσβησε λέγοντας «Πεθαίνω σαν ένας ποντικός στην τρύπα. Είμαι αυτό που είμαι! Είμαι αυτό που είμαι!» κι ο Τζέιμς Τζόις αναρωτήθηκε αν «Υπάρχει κανείς που να καταλαβαίνει». Η Τζέιν Οστεν αποκρίθηκε «Τίποτα, παρά θάνατος». Ο Λόρδος Βύρων, απροετοίμαστος μάλλον: «Τώρα πρέπει να πέσω για ύπνο. Καληνύχτα»· ενώ ο ποιητής Ουόλτ Ουίτμαν «Σηκώστε με, θέλω να χέσω». Ο Καρλ Μαρξ ωστόσο, είπε άλλη μία φορά κάτι αξιοσημείωτο: «Άντε, βγείτε έξω! Οι τελευταίες λέξεις είναι για ηλίθιους που δεν έχουν πει αρκετά στη ζωή τους!». Ο γέρος του βουνού, τέλος, ο Χασάν ιμπν Σαμπάχ είπε: «Τίποτα δεν είναι αληθινό, τα πάντα επιτρέπονται».
Μανώλης Ανδριωτάκης
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην «Ελευθεροτυπία» το 2002
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου